Tiroid Az Çalışması - Hipotiroid
Tiroid bezinin az çalismasina ve bu nedenle tiroid hormonlarini az üretmesine ve sonuçta kanimizda tiroid hormonlarinin (T3 ve T4) düsük olmasi durumuna tiroid yetmezligi veya tip dilinde hipotiroidi denir. Tiroid hormon yetersizligi sonucu vücudumuzun tüm metabolik olaylarinda yaygin yavaslama vardir ve bu nedenle vücudun dengesi alt üst olur. Vücuttaki bu bozukluklarin yani sira ruhsal çöküntü, unutkanlik, hareketlerde yavaslama ve uykusuzluk görülür. Hamilelik döneminde tedavi edilmeyen tiroid yetmezligi bebeklerde zeka geriligine neden olabilmektedir.
Hipotiroidizm, toplumda % 4.6 oraninda bulunur. Bunun çogunlugunu baslangiç halindeki veya hafif derecedeki tiroid bezi yetmezligi (sadece TSH yüksek fakat T3 ve T4 normal olmasi) olusturur. Tiroid yetmezligi tiroid fazla çalismasindan daha çok görülür ve nodüllerden sonra en sik görülen tiroid hastaligidir.
Tiroid yetmezligi kadinlarda daha sik görülür ve yasin artmasiyla sikligi çok artar.
Bebek ve çocuklarda büyüme ve gelismede belirgin gecikmeye, eriskinlerde ise vücut metabolizmasinda yavaslamaya neden olan tiroid yetmezligi tedavi edilmedigi durumda kalp ve damar hastaliklarina neden olabilmektedir.
Kaç Çesit Tiroid Bezi Yetmezligi vardir?
Tiroid bezi yetmezligi 3 sekilde gruplandirilabilir:
1. Hastaligin ortaya çiktigi yasa göre:
a) Dogumsal olabilir
b) Eriskin yasta ortaya çikabilir.
2. Hastaligin siddetine göre:
a) Baslangiç halinde veya hafif derecede yetmezlik (Sadece TSH yüksek fakat T4 ve T3 hormonlari normal)
b) Belirgin veya tam yetmezlik (TSH yüksek, T4 ve T3 düsük) seklinde de ortaya çikabilir.
3. Hastaligin yerine göre:
a) Tiroid bezinin kendi hastaliklari nedeniyle tiroid hormon yetmezligi olusmasi . Bu durum fazla görülür. Tiroid yetmezlikli hastalarin % 95’inde tiroid bezinde hastalik vardir ve tip dilinde primer hipotiroidizm adi verilir.
b) Beyindeki hipofiz bezinden salgilanan TSH hormonunun az salgilanmasi sonucu da tiroid yetmezligi ortaya çikabilir. Bu durum nadir görülür ve tip dilinde santral hipotiroidi adi verilir.
Tiroid Bezi Yetmezliginin Nedenleri Nelerdir?
Tiroid bezi yetmezligi kalitim, mikroplar, yaslanma, iyot eksikligi veya fazlaligi ve kullanilan bazi ilaçlarin yan etkisi nedeniyle olusabilmektedir.
Tiroid bezi yetmezliginin en sik nedeni Hashimoto Hastaligi geçirmektir. Hashimoto hastalarinin hemen tamaminda hipotiroidi kalici olarak yerlesir. Bu hastalikta tiroid bezi, nedeni bilinmeyen bir sekilde küçülür ve hormon yapacak hücreler azalir; sonuçta tiroid hormonu az yapildigindan tiroid yetmezligi ortaya çikar.
Tiroid yetmezligi yapan diger bir neden Iyot yetmezligidir. Tiroid hormon yapimi için gerekli olan iyodun her gün yeteri kadar gida ve su ile alinmasi gerekir. Çok az iyot alinca tiroid hormonlari yapilamaz ve tiroid yetmezligi ortaya çikar. Eger idrar iyodunuz 45 mg/gün’den az ise sizde iyot yetmezligi vardir.
Selenyum yetmezligi de tiroid hormon yetersizligine neden olabilir. Ülkemizin bazi bölgelerinde selenyum yetmezligi vardir.
Graves hastaligi denilen tiroid bezinin fazla çalistigi bir hastaligin tedavisi için yapilan radyoaktif iyot tedavisi tiroid bezinde hasar yaptigindan tedaviden birkaç ay sonra veya ilk yil içinde tiroid bezi yetmezligi ortaya çikar.
Tiroid bezi iltihabi ( agrili veya agrisiz tiroid bezi iltihabi ) geçiren hastalarin bir kisminda tiroid bezi hücrelerindeki hasar düzelmez ve hormon yapacak hücreler yok oldugundan kalici hipotiroidi yani tiroid yetmezligi ortaya çikabilir.
Tiroid ameliyati olanlarda tiroid bezinin ameliyatla bir kismi veya tamami çikarildigi için tiroid hormonu yapacak hücre azalir veya kalmaz ve sonunda hormon azligi ve tiroid yetmezligi ortaya çikar. Ameliyatla ne kadar çok doku alinirsa o kadar sik tiroid yetmezligi gelisir. Tiroid bezinin tamami ameliyatla çikarilirsa yetmezlik ilk hafta ortaya çikmaya baslar. Bezin bir kismi alinanlarda ilerideki aylarda veya yillarda tiroid hormon azligi ortaya çikabilir.
Önceden Hashimoto hastaligi olan hastalar asiri miktarda iyot alirlarsa, bu fazla iyot, tiroid bezinde hormon yapilmasini önleyerek tiroid bezi yetmezligine neden olur. Görüldügü gibi çok az iyot almak veya çok fazla iyot almak tiroid bezi için zararlidir.
Bazi ilaçlari kullananlarda da tiroid bezi yetmezligi ortaya çikabilir. Cordarone isimli kalp ilaci, psikolojik hastaliliklarin tedavisinde kullanilan lityum ilaci ve hepatit tedavisinde kullanilan interferon ilaci veya interlökin-2 ilacini kullananlarda da tiroid bezi yetmezligi ortaya çikabilir.
Kanser nedeniyle bas ve boyuna yapilan isin tedavisi (radyoterapi) sonrasi hastalarin % 24’ünde tiroid bezi yetmezligi ortaya çikar.
Beyinde bulunan hipofiz bezinin hastaliklarinda TSH az salgilandiginda tiroid bezinde yeteri kadar hormon yapilamayacagi için hipotiroidi gelisebilir.
Günlük diyetle alinan soya yagi, soya fasulyesi, brokoli, kabak, turp, Brüksel lahanasi ve kara lahana tiroid bezi yetmezligi yapmaz. Soya tiroid hormon ilaçlarinin emilimini bozdugundan tiroid ilacinin alindigi ögün yenmemelidir.
Kadmiyum zehirlenmesi : Kadmiyum pillerde bulunan bir elementtir. Atik piller içtigimiz suya karisirsa asiri kadmiyum alinmis olur. Fazla alinan kadmiyum selenyumu vücuttan atar. Selenyum tiroid hormonu T4’ü T3’e çeviren enzimin yapisinda bulunur. Selenyum olmayinca T3 hormonu olusamaz ve T3 düsüklügü ve sonuçta hipotiroidizm denilen tiroid yetmezligi gelisir.
Tiroid yetmezligine katkida bulunan beslenme bozukluklari nelerdir?
1. Gidalarla ve içilen suyla çok az iyot alinmasi
2. Sessiz tiroid hastaligi varken asiri iyotlu tuz yemek
3. Yag asit eksikligi ve protein yetersizligi
4. Flor ve kloru fazla su içmek
5. Karbonhidratli gidalarla çok beslenmek
6. Iyot eksikligi olan kisilerin fazla soya fasulyesi veya soya yagi tüketmeleri
7. Manganez eksikligi
8. Sigara içmek
9. Selenyumun az alinmasi
10. Çinko eksikligi
11. Kadmiyum zehirlenmesi
12. Iyot eksikligi olan menopozdaki bir kadinin sicak basmalari için soyadan elde edilen isoflovan ilaci almasi
Bebeklerde Görülen Dogumsal Tiroid Yetmezligi:
Dogumsal tiroid yetmezliginin dünyada en yaygin nedeni iyot yetmezligidir. Annenin yeteri kadar iyot almamasi dogan bebekte tiroid bezi yetmezligine neden olur. Bebegin tiroid bezinin hormon yapmasi için anne karnindayken anneden göbek kordonuyla yeteri kadar iyot almasi gerekir. Annede iyot az olunca bebege de az iyot geçtiginden bebek yeteri kadar tiroid hormonu yapamaz.
Dogumsal tiroid yetmezligi Türkiye’de her 4000 dogumda 1 görülür. Kiz bebeklerde erkek bebeklere göre 2 kat daha fazla dogumsal tiroid yetmezligi görülmektedir. Dogumsal hipotiroidinin diger nedenleri % 85 hastada tiroid bezinde anormallikler olmasina (bezin tamamen yoklugu veya bir kisminin yoklugu gibi) ya da % 15 hastada hormon yapimindaki genetik bozukluklara baglidir.
Dogumsal tiroid yetmezligi olup olmadigini anlamak için tüm bebeklerde dogum sonrasi topuktan alinan kanda TSH hormonu ölçümünü yapmak gerekir. TSH yüksek çikarsa bir ay sonra tekrar hormon kontrolü yapilir ve duruma göre tedaviye karar verilir.
Yeni Dogan Bebeklerde Tiroid Hormon Taramasi Mutlaka Yapilmalidir
Bebeklerde hipotiroidi dogumsal olarak ortaya çikabilir. Bu bebekler hemen tedavi edilmez ise zeka geriligi, boy kisaligi, el ve yüzde sislik, sagirlik, ve sinir sistemiyle ilgili bozukluklar olusur ve sonradan tedaviye baslansa bile bu hasarlar düzelmez.
Türkiye’de yeni dogan her 4000 bebekten birisinde hipotiroidi vardir. Dogumsal tiroid yetmezligi çogunlukla tiroid bezi yoklugu veya hormon yapim bozuklugu nedeniyle olusur.
Bu bebeklerde solunum sikintisi, dilde büyüklük, göbek fitigi, morarma, sarilik, beslenmenin kötü olmasi, at kisnemesi gibi aglama ve kemik gelisim bozuklugu vardir.
Bebeklerde hipotiroidi taramasi topuktan filtre kagidina kan damlatilarak yapilir. Ilk ölçümde TSH hormonu 30 IU/L’den yüksek çikarsa çocuk bir ay sonra tekrar çagrilir ve serbest T4 ve TSH hormon düzeylerine bakilir. T4 düsük ve TSH 30’dan yüksek bulunursa hipotiroidi yani tiroid bezi yetmezligi tanisi konarak hemen tiroid ilaci ile tedavisine baslanir. Bu çocuklarin tedavisi için Tip Fakültelerinde veya diger hastanelerde bulunan Çocuk Endokrinolojisi bölümüne basvurmaniz ve takiplerinin orada yapilmasi daha uygundur.
Çocuklarda tedavi edilmeyen tiroid yetmezligi büyümeyi engeller, boy kisa kalir ve zeka gelisimi geri kalir. Bu çocuklar erken yasta ergenlige girebilir.
KIMLERDE TIROID YETMEZLIGI RISKI VARDIR?
Tiroid bezi yetmezligi gelisme olasiligi yüksek olan veya risk altindaki kisiler asagida verilmistir:
1- Ailesinde tiroid hastaligi olanlar : Ailesinde Hashimoto hastaligi ve Graves gibi hastaligi olanlarda tiroid bezi yetmezligi gelisme riski daha fazladir.
2- Kadinlar: Tiroid bezi yetmezligi kadinlarda erkeklere göre 8-10 kat daha fazla görülür. Bu nedenle kadinlar risk altindadir. Özellikle gebelikte, dogumdan sonraki ilk yil içinde ve menopoz döneminde kadinlarda tiroid bezi yetmezligi sikligi çok fazladir.
3- 50 yas üstü tüm kadinlar : Hipotiroidizm her yasta ortaya çikabilir ancak yas artikça risk artar. Kadinlarda özellikle 50 yasin üzerinde tiroid yetmezligi sikligi artar. Erkeklerde ise 60 yasin üzerinde daha fazla görülür. 70 yasin üzerindeki kadinlarin %15’inde hipotiroidi vardir.
4- Daha önceden tiroid hastaligi veya tiroid ameliyati geçirenler: Önceden tiroid hastaligi geçirenlerde tiroid bezi yetmezligi gelisebilir. Ameliyat olanlarda da yeteri kadar hormon yapacak tiroid bezi kalmayinca hipotiroidi gelisir.
5- Guatri olanlar: guatri olanlarda Hashimoto hastaligi veya tiroid iltihabi önceden mevcut olabilir ve bu nedenle tiroid yetmezligi bulunabilir.
6- Seker hastaligi olanlar: Seker hastalarinin % 10’unda Hashimoto hastaligi ve buna bagli hipotiroidi gelisir. Dogum yapan seker hastalarinin % 25’inde tiroid bezi iltihabi ve buna bagli tiroid yetmezligi ortaya çikmaktadir.
7- Otoimmün hastaliklar denen ve vücudun kendi organlarini tahrip etmesiyle karakterize Addison hastaligi (böbreküstü bezi yetmezligi-kortizol hormon azligi), alopesi (saçlarda belirli bölgelerde dökülme-saçkiran), vitiligo (deride renksiz bazi alanlar olmasi) ve tip 1 seker hastaligi gibi hastaligi olan kisilerde tiroid bezi yetmezligi daha fazla görülür.
8- Demans veya depresyonu olanlar: : Hipotiroidi bazen demans seklinde karsimiza çikar. Bu kisilerde tiroid hormon tetkiklerinin yapilmasi gerekir. Manik-depresif hastaligi olanlarda da hipotiroidi sik görülmektedir. .
9- Lityum ve amiodaron (cordarone) ilaci kullananlar : Bazi psikolojik hastaliklarin tedavisinde kullanilan Lityum ilaci guatr ve hipotiroidizm gelismesine neden olabilir. Lityum kullanan hastalarin % 5’inde tam tiroid yetmezligi, % 25’inde hafif tiroid yetmezligi gelismektedir. Kalp atim (ritm) bozukluklarinin tedavisinde kullanilan Cordarone (amiodaron) ilaci da tiroid bezi yetmezligine neden olabilmektedir. Bu ilaçlari kullananlarda belirli araliklarla TSH hormonunun ölçülmesi gerekir.
10- Kolesterolü yüksek olanlar: Hipotiroidisi bulunan hastalarda kan kolesterolü yükselir. Bu nedenle kolesterolü yüksek kisilerde tiroid hormon tetkiki yapilmasi gerekir.
11- Gebe kalamayan (kisir) kadinlar: Çocuk istedigi halde gebe kalamayan kadinlarda tiroid yetmezligi olabilir. Tiroid yetmezligi yumurtlamayi engeller. Bu tür kadinlarda tiroid hormon tetkikleri yapilir.
12- Glokom ve algilama bozuklugu olan yaslilarda : Gözdeki tansiyonun artmasina glokom denir. Glokomlu hastalarda tiroid hormon yetmezligi sik bulunur. Algilama bozuklugu varsa yine tiroid bezini arastirmak gerekir.
13- Kan sodyumu düsük olanlarda : Kanda sodyum tetkiki düsük çikan kisilerde bazen tiroid bezi yetmezligi olabilir.
14- Kansizligi (anemisi) olanlarda : Hipotiroidide kansizlik sik oldugundan kansizligi olanlarda tiroid hormon tetkiklerinin yapilmasi gerekir.
15- CPK ve LDH tetkikleri yüksek olanlarda : kreatin fosfokinaz (CPK) ve laktat dehidrogenaz (LDH) kan tetkikleri hipotiroidili hastalarda yüksektir. Baska amaçla bu tetkikler yapildiginda yüksek bulunursa hipotiroidi olabilecegi akla gelmeli ve tiroid hormon tetkikleri yapilmalidir.
16- Karaciger tetkikleri bozuk çikanlarda: Karaciger tetkikleri dedigimiz SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz hipotiroidide yüksek çikabilir. Baska amaçla yapilan bu tetkikler yüksek çiktiginda o kiside hipotiroidi hastaligi olabilecegi de düsünülerek tiroid tetkikleri yapilmalidir.
17- Prolaktin hormonu yüksek olanlarda : Memeden süt salgilatici hormon olarak bilinen prolaktin hormonu tiroid hormonlari az ise kanda yükselebilir. Prolaktin hormonunu yüksek olan kisilerde tiroid bezi yetmezligi olup olmadiginin arastirilmasi gerekir.
18- Down sendromu veya Turner sendromu adi verilen dogumsal genetik hastaligi olanlarda hipotiroidi sik görülür.
TIROIT BEZI YETMEZLIGINDE OLUSAN SIKAYET VE BELIRTILER
Tiroid bezi yetmezligine ait sikayetler hastaligin siddetine göre degisir. Bazen hiçbir sikayet yok iken bazi hastalarda çok siddetli belirti ve sikayetler ortaya çikar. Bazi belirtiler özellikle yasli kisilerde yasliliga baglanir ve hastalik akla gelmez ise atlanir. Tiroid bezi az çalisan ve tiroid hormonlari kanda azalan bir kiside su belirtiler olabilir:
Kolay yorulma, yorgunluk, bitkinlik, enerji azligi (yaygin)
Hatirlamada zorluk, unutkanlik, yavas düsünme, konsantre olamama
Hareketlerde yavaslik
Sabahleyin uyanmada zorluk, daha çok uyku istegi, gün içinde uyuklama
Üsüme veya kendini soguk hissetme
Terlemenin azalmasi
Kuru, soguk, kalin ve kasinan bir deri
Sari veya portakal renginde bir deri
Kuru, kaba ve kolay kirilan tirnaklar
Saç dökülmesi, saçlarda azalma, kaslarda dökülme
Istah kaybi
Kilo alma ve kiloyu verememe
Horlama baslamasi
Kas kramplari ve eklemlerde agri olusmasi
Kaslarda igne batmasi hissi veya karincalanma
Kabizlik olmaya baslamasi
Göz etrafinin ve göz altinin sismesi
El, ayak ve eklemlerde sislik
Karpal tünel sendromu denilen el bileginde sinir sikismasi ve agri
Adet kanamalarinin daha fazla miktarda olmasi, adetlerde kramp olmasi ve adet öncesi dönemin kötü geçmesi
Bazi kadinlarda adet sikliginin azalmasi veya adetlerin kesilmesi
Depresyon gelismesi ve hiçbir seyle ilgilenmeme
Sesin kalinlasmasi ve ses kisikligi
Isitmede azalma olusmasi
Guatr olusmasi (Hashimoto hastalarinda olur)
Tiroid bezinin küçülmesi (tiroid bezi iltihaplarina veya Hashimotonun son evresine bagli olarak)
Kalp hizinin ve nabiz sayisinin azalmasi
Kan kolesterol düzeyinde artma
Gebe kalamama (kisirlik)
Libido (Cinsel istek) azligi ve empotans
Reflekslerin yavas olmasi
Kekemelik
Yukarida siralanan sikayet ve belirtilerin hepsi tiroid yetmezligi olan bütün hastalarda olmadigi gibi bu sikayetlerin olmasi da o kiside mutlaka tiroid bezi yetmezligi oldugu anlamina gelmez. Bu sikayetlerin çogu tiroid bezi yetmezligi olmayan kisilerde de olabilir. Bu nedenle de farkina varilmayabilir. Tiroid bezi yetmezligi olan birçok kisi kendisinde bu hastaligin oldugunu bilmeden sikayetlerine çare bulmak amaciyla Endokrinoloji uzmani yerine baska doktorlara gider. Adet bozuklugu nedeniyle kadin-dogum uzmanina, depresyon nedeniyle psikolog veya psikiyatri doktoruna, kansizlik nedeniyle hematoloji uzmanina ve kas agrilari nedeniyle fizik tedavi uzmanina giden çok hasta vardir. Bu uzmanlar tiroid bezi hastaligindan süphelenirlerse hipotiroidi hastaligi teshis edilir, aksi durumda ise sadece sikayete yönelik tedavi yapilir ve hastalik düzelmez. Bazi hastalarda tiroid bezi yetmezligi yavas olarak gelistiginden farkina varilmasi zaman alabilir.
TIROIT BEZI YETMEZLIGI (HIPOTIROIDI) ÖNLENEBILIR MI?
Tiroid yetmezliginin önemli nedenlerinden birisi iyot yetmezligidir. Iyotlu tuz yiyerek yeteri kadar iyot alinir ve böylece dogumsal hipotiroidi önlenebilir. Hipotirodinin kalici hasar yapmamasi için dogan çocuklarda hipotiroidi taramasi yapilmali ve erkenden tedaviye baslanmalidir.
Hipotiroidi bagisiklik sistemindeki bozukluktan, yani Hashimoto hastaligindan dolayi olusmussa bu tür hastalarin bazilarinda hipotiroidi kendiliginden düzelebileceginden 1-2 yillik bir tedaviden sonra tiroid ilacinin dozunu yariya düsürüp TSH’ ya bakmak gerekir. Eger TSH yine yüksek ise hastalik düzelmiyor demektir ve ilaç tedavisine eskiden alinan dozda devam edilir.
Iyot aliminin artmasi veya yüksek derecede iyot almak bazen tiroid bezi yetmezligine neden olmaktadir. Bu hastalarda iyot alimini azaltmak TSH düzeylerinde azalmaya yani tiroid bezi yetmezliginde düzelmeye neden olmaktadir. Japonya’da yapilan bir çalismada iyot alimi azaltilan tiroid bezi yetmezlikli hastalarin %33’ünde TSH normal düzeylere gelmis, %50’sinde ise TSH’ de azalma olmustur.
Ameliyatla tiroid bezinin tamami veya çogunun alindigi kisilerde veya radyoaktif iyot tedavisi almis kisilerde tiroid yetmezligi düzelmez.
TIROIT BEZI YETMEZLIGININ ORGANLARIMIZDA YAPTIGI DEGISIKLIKLER:
Eriskin yaslarda ortaya çikan tiroid bezi yetmezligi kolay yorulma, üsüme ve kilo alma yapar. Metabolizmanin yavaslamasi sonucu vücut isisi azalir ve hastalar sogugu sevmez ve siklikla üsümekten sikayet ederler.
Metabolizma hizi azaldigindan istahta ve gida aliminda azalma olusur.
Vücut agirligi yaklasik % 10 oraninda artar ve genellikle bazal metabolizmanin azalmasina, vücut yaginin artmasina, ve su ve tuz birikmesine baglidir.
Göz etrafindaki sislik glikozaminoglikan denen maddelerin dokularda birikmesi nedeniyle olusur.
Cildin soguk olmasi ise damarlarin kasilmasi ve az kan gitmesi nedeniyle ortaya çikmaktadir.
Guatr varsa genellikle Hashimoto tiroiditine bagli olarak gelisir.
Hipotiroidisi olan bir kiside açlik kan sekeri normal sinirlar içindedir. Eger hipotiroidili bir hastada kan sekerleri düsük seyrediyorsa birlikte böbreküstü bezi yetmezligi (Addison hastaligi-kortizol hormonunun az olmasi) olabilir bu yönden arastirma yapmak gerekir.
Tip 1 diyabeti-seker hastaligi bulunan bir hastada hipotiroidi gelisirse kullandigi insülin dozu ihtiyaci azalir. Daha az insülinle kan sekeri kontrol edilmeye baslar.
a- Tedavi Olmayan Tiroid Yetmezlikli Bir Kiside Koroner Kalp hastaligi ve Tansiyon Yüksekligi Görülebilir:
Hipotiroidili hastalarin % 20‘sinde küçük tansiyonda yükseklik olabilir.
Kalp atim hizi azalir ve nabiz sayisi azalabilir.
Tedavi edilmeyen hastalarda kalp zarinda sivi birikebilir.
Koroner kalp hastaligi hipotiroidi tedavi edilmez ise siklikla olusur. Bunun nedeni kanda kötü kolesterolün (LDL kolesterol) yüksek olmasidir. Ayrica homosistein ve hassas CRP gibi kan tetkikleri hipotiroidili hastalarda çogunlukla yüksektir ve koroner kalp hastaligi riskinin arttigini gösterir.
Özellikle hipertansiyonu ve hipotiroidisi bulunan hastalarda koroner kalp hastaligi daha çok görülmektedir.
Bu nedenle hipotiroidi hastalarda yilda bir kalp kontrolü yapilmalidir.
b- Hipotiroidide Akciger Bozukluklari:
Solunum yavaslamistir. Uykuda nefes durmasi (apne) sik görülür. Dilde büyüme ve kas hareketlerinin azalmasi uyku apnesine neden olur. Horlama baslar. Nadiren hipotiroidili hastalar uyku apnesi ile basvurabilirler.
c- Hipotiroidide Kabizlik ve Karaciger Testlerinde Yükseklik Sik Görülür:
Tiroid bezi az çalisinca yemek borusu, mide, ince bagirsaklar ve kalin bagirsakta hareket azalir. Mide bosalmasi uzamistir. Kronik kabizlik gelisir.
Karaciger testleri denilen SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz tetkikleri kanda yükselir. Tedavi ile bu testler zamanla normallesir. Safra kesesi hareketleri de azalmistir.
d- Hipotiroidide Kansizlik Sik Görülür:
Kansizlik, tiroid yetmezligi olan hastalarin % 30’unda görülür. Hipotiroidinin tiroid hormon ilaçlariyla yapilan tedavisi sonrasi kansizlik düzelir. Bu hastalarin % 2-15’inde demir yetersizligine bagli anemi görülür. Çogunlukla adet kanamalarinin sik olmasi veya midedeki asit yoklugu nedeniyle demirin bagirsaklardan emilememesi nedeniyle demir yetmezligine bagli kansizlik olusur. Ayrica folat ve B12 vitamin eksikligine bagli anemi de gelisebilir. Lökosit (kan beyaz hücreleri) sayisi bu hastalarda normaldir. Eger lökosit sayisi düserse bu durum vitamin B12 veya folat eksikliginden olusur.
Hipotiroid hastalarda ciltte kolay morarma, sik adet kanamasi veya dis çekimi sonrasi uzun süren kanamalar olabilir. Kanama zamani uzamistir; kan pihtilasmasinda zorluk olusur.
e- Kas ve iskelet Belirtileri:
Kas kramplari, uyusukluk veya karincalanma, kas güçsüzlügü ve eklem agrilari olabilir. Bazi hastalarda eklemlerde sertlik olusur; refleksler yavaslar.
f- Beyin ve sinir belirtileri:
Eriskin yastaki hipotiroid hastalarda beyine giden kan akimi azalir. EEG tetkikinde bozukluklar vardir ve bu bozukluklar tedaviyle düzelir.
Hipotiroid hastada hareketlerde ve düsünmede yavaslik, unutkanlik ve konsantrasyon bozuklugu vardir. Konusma yavas ve ses kalindir. Isitmede azalma olabilir. Gündüzleri uyuklama vardir ve gece uzun süre uyurlar.
Hipotiroidi demansa neden olan hastaliklardan birisidir. Yaslilarda bu nedenle yanlislikla bunama olustu zannedilebilir.
Karpal tünel sendromu denen el bileginde sinir sikismasi ve diger sinirlerin çalismasinda bozulma görülebilir.
Hipotiroidili bazi hastalarda göz kapagi düsüklügü gelisebilir.
g- Üreme Sistemi Bozukluklari:
Hipotiroidi genç yasta baslarsa seksüel gelisme gecikir. Çok nadiren erken yasta ergenlige giris ve testislerde büyüme olusabilir. Erkeklerde sperm sayisi normaldir, ancak bazi kisilerde cinsel istekte azalma ve empotans gelisebilir. Eriskin kadinlarda adet bozukluklari, yumurtlama olmamasi ve adet kanamasinin fazla olmasi görülebilir. Ilaç tedavisiyle bu bozukluklar düzelmektedir.
h- Depresyon Sık görülür :
Depresyon veya bazen ajitasyon denilen saldirganlik görülebilir. Depresyo, tiroid bezi yetmezligi olan kisilerin % 40’dan fazlasinda saptanir. Beyindeki mutluluk hormonu denilen serotoninin yapiminin azalmasindan dolayi depresyon gelistigi ileri sürülmüstür.
i- Kalin, soguk ve kuru bir deri ve saçlarda dökülme hipotiroidide sık görülür.
Hipotiroid olgularin ciltleri kuru, soluk, kalin ve kabadir. Derideki yag bezleri ve ter bezleri az çalistigindan ciltte kuruluk olusur. Solukluk genellikle cilt kan akiminin azligina ve anemiye (kansizlik) baglidir. Saçlar kaba, kirilgan ve azdir. % 50 hastada yaygin saç kaybi vardir. Ayrica sakal ve genital (penis veya vajina etrafindaki) killarda ve kaslarda azalma olusur. Kaslarin yan tarafinda incelme vardir.
Tirnaklar kalin ve kirilgandir. Tirnaklar üzerinde yariklar vardir ve yavas büyür.
j- Kanda karoten birikmesi cildinize sarimtirak bir renk verir:
Karoten sari veya portakal renginde bir renk maddesidir (pigment). Tiroid bezi yetmezliginde gidalarla alinan karoten vücutta A vitaminine dönüsemez ve kanda birikir. A vitamininin parçalanmasi azaldigindan kanda A vitamini düzeyi yükselir.
Ciltteki sarimtirak renk el ayalarinda belirgindir ve kanda karoten (A vitaminin öncüsü) birikmesinden dolayi olusur.
HIPOTIROIDI (TIROIT BEZI YETMEZLIGI) NASIL TESHIS EDILIR?
Hipotiroidi hastaligi kan testleriyle kolaylikla teshis edilir. Test olarak T3, T4, TSH, anti-TPO antikoru ölçülür ve tiroid ultrasonu yapilir. Kanda serbest T4 hormonu düsük ve TSH yüksek ise hipotiroidi tanisi konur. Serum T3 düzeyleri degiskendir ve bazen normal sinirda olabilir. Çok nadiren hipofiz bezi yetmezligine bagli tiroid bezi yetmezligi olabilir, o zaman TSH hormonu düsük, T4 ve T3 hormonu da düsüktür. Tiroid bezi yetmezligi teshis edilen hastalarda tam kan sayimi, karaciger testleri ve kolesterol, trigliserit ve LDK kolesterol tetkikleri ile kalp grafisi (EKG) tetkiki yapilir. Kalp hastaligi riskini anlamak için kanda homosistein ve hassas CRP tetkiklerine bakilmasi faydalidir. Kansizlik varsa kanda ferritin, B12 vitamini ve folat düzeylerine bakilarak demir eksikligi veya vitamin eksikligi olup olmadigi arastirilir.
Asikar yani belirgin (tam) tiroid yetmezliginde TSH hormonu kanda artar ve genellikle 10 IU/L’den daha yüksek çikar; kandaki T4 ve T3 hormonlari da düsmüstür.
HASHIMOTO HASTALIGI
Hashimoto tipi tiroid bezi iltihabi veya tiptaki adiyla ‘’Hashimoto tiroiditi’’ bagisiklik sisteminin bir bozuklugu sonucu ortaya çikar. Nedeni tam olarak bilinmemektedir. 1912 yilinda Japon bilim adami Akira Hashimoto tarafindan tanimlandigi için bu ad verilmistir. Hashimoto tipi tiroid bezi iltihabi en fazla tiroid bezi yetmezligi yapan hastaliktir. Diger bir deyimle tiroid bezi yetmezliginin en önemli nedeni Hashimoto tipi tiroid bezi iltihabidir.
Bu hastalik otoimmün hastaliklar dedigimiz hastaliklardan birisidir. Otoimmün hastaliklarda vücut kendi dokusunu yabanci doku olarak algilayip onu yok etmek ister ve vücut içinde bir savas olusur. Hashimoto tiroiditinde de vücut tiroid bezini yok etmek ister. Vücudumuz tiroid bezini yok etmek için çok miktarda anti-TPO antikoru ve anti-tiroglobulin antikoru üretir. Bu antikorlar tiroid bezine baglanarak tiroid hücrelerini harap ederler. Bu arada tiroid bezine birçok iltihap hücresi birikir. Iltihap sonucu tiroid hücreleri tahrip olarak azalinca da bez küçülür ve hormon yapacak hücre kalmaz ve sonunda tiroid hormon yetmezligi ortaya çikar. Bu hastalarda yillar içinde tiroid bezi gittikçe küçülür. Baslangiçta ufak bir guatr ve kanda anti-TPO antikor yüksekligi varken TSH, T3 ve T4 hormonlari normaldir. Daha sonra zaman içinde hastalik ilerledikçe önce baslangiç halinde tiroid yetmezligi (sadece TSH yüksek, fakat T3 ve T4 normal) sonra tam tiroid yetmezligi (TSH yüksek, T3 ve T4 hormonlari düsük) gelisir.
Hashimoto hastaligi baslangicinda tiroid bezinde büyüme yani guatr vardir; daha sonra tiroid bezi yavas yavas devam eden harabiyet nedeniyle yillar içinde küçülerek sanki yok olur.
Kimler Risk altindadir?
Hashimoto hastaliginin nasil basladigi tam olarak bilinmiyorsa da genetik egilim önemlidir. Ailesel özellik gösterir. Ayni ailenin üyelerinde sik görülür. Hashimoto tiroiditi olan hastalarda kuvvetli bir genetik geçis vardir ve bu hastalarin birinci dereceden akrabalarinda tiroid antikorlari (anti-TPO ve anti-tiroglobulin) yüksek olarak bulunur ve hastalik ailenin diger üyelerinde de siklikla ortaya çikar. Bu nedenle Hashimoto tiroiditi varsa ailenin diger üyelerinde de tiroid tetkikleri yapilmalidir.
Hashimoto tiroidit sikligi iyot alimi arttikça artmaktadir. ABD ve Japonya gibi iyot aliminin yüksek oldugu ülkelerde sikligi yüksektir.
Sıklık:
Toplumun % 2’sinde bulunur. Hashimoto hastalarinin % 95’i kadindir. Tüm yaslarda ortaya çikarsa da 30-50 yas arasinda siktir. Kadinlarda erkeklere göre 15-20 kat daha fazla görülür. Ergenlik çagindaki kizlarda sikligi % 0.8-1.6’dir.
Anti-TPO antikorunun kanda yüksekligi yasla birlikte artar ve 70 yas ve daha büyük kadinlarin % 33’ünde bu antikor yüksek olarak bulunur.
Anti- TPO ve anti-tiroglobulin antikorlarinin ve sadece TSH’nin yüksek oldugu kadinlarda tiroid bezi yetmezligi yani tiroid hormon azligi her yil % 5 oraninda gelisir.
Sikayetler:
Çogu hastanin hiçbir sikayeti yoktur. Bazi hastalarda küçük bir guatr ve anti-TPO antikor yüksekligi vardir. Bazen tiroid bezi yetmezligi (tiroid hormon yetmezligi-hipotiroidi) ile doktora basvururlar.
Yas ilerledikçe Hashimoto’lu hastalarda hipotiroidi (tiroid bezi yetmezligi) sikligi artar.
Hashimoto’lu hastalarda lastik sertliginde bir guatr vardir. Çok nadiren tiroid bezi sert olabilir. Tiroid bezinde agri veya hassasiyet yoktur. Genellikle tiroid büyümesi sessiz olur ve sikayet bulunmaz. Bu hastalar doktora genellikle guatr nedeniyle veya tiroid hormon azliginin neden oldugu halsizlik, bitkinlik, el ve yüzde sisme, ses kalinlasmasi gibi sikayetler nedeniyle basvururlar.
Hashimoto Tiroiditi ile Birlikte Sik Görülen Hastaliklar
Hashimoto tiroiditi olan hastalarda diger otoimmün hastaliklar siklikla birlikte olur. Bu hastaliklar asagida verilmistir:
Graves hastaligi
Tip 1 seker hastaligi
Addison hastaligi (böbreküstü bezi –kortizol yetmezligi)
Testis ve yumurtalik iltihabi
Paratiroid hormon azligi
Hipofiz bezi iltihabi
B12 vitamin eksikligine bagli kansizlik
Vitiligo (ciltte beyaz alanlar olmasi)
Romatoit Artrit (küçük eklem iltihabi)
Trombosit isimli kan hücre azligi
Myastenia gravis (kaslarda agri ve güçsüzlük yapan bir kas hastaligi)
Hashimoto tiroiditi; hipogonadizm (seks hormonlarinda azalma), Addison hastaligi (böbreküstü bezi yetmezligi), diyabetes mellitus (seker hastaligi), hipoparatiroidizm (paratiroid hormon düsüklügü-kalsiyum düsüklügü) ve pernisiyöz anemi (B12 vitamini eksikligine bagli kansizlik) ile birlikte sik görülür.
Çocuklarda Hashimoto hastaligi olursa büyüme gecikmesi, kemik yasinda gecikme ve yüksek kolesterol düzeyleri saptanir.
Laboratuvar Bulgulari:
Hashimoto tiroiditinden süphelenildiginde, anti-TPO antikoru, T3, T4 ve TSH hormon tetkiklerine bakilir. Hashimoto tiroiditli olgularin yaklasik % 80’inde tani kondugunda normal T4, T3 ve TSH düzeyleri saptansa da tiroid bezinde hormon yapimi azalmaya baslamistir.
Anti-TPO antikorlar hastalarin % 95’inde ve anti-Tiroglobulin antikorlar % 60’inda yüksek olarak bulunur.
Anti-TPO antikoru yüksek hastalarin % 25-50’sinde tiroid bezi yetmezligi baslangiç halinde olabilir, yani TSH hormonu yüksek, fakat T3 ve T4 hormonu normaldir.
Hashimoto Tipi Tiroid Iltihabinda Tedavi:
Hashimoto tipi tiroid iltihabini yok edecek bir tedavi sekli veya hastaligi tamamen ortadan kaldiracak bir tedavi yolu maalesef yoktur. Yapilan tedavi sadece guatr ve tiroid bezi yetmezligi varsa onun tedavisi seklinde olur.
Guatri olan veya tiroid bezi yetmezligi olan kisilerde tiroid hormon ilaci levotiroksin ile tedavi yapilir ve ilaç dozu serum TSH düzeylerini normale getirecek sekilde doktorunuz tarafindan ayarlanir. Burada amaç TSH düzeyini 1.5-2.5 IU/L olacak sekilde ayarlamaktir. Yasli hastalarda veya koroner kalp hastaligi olanlarda tedaviye çok düsük dozlarda baslanir ve 4-6 haftalik araliklarla artirilir. Kadinlarin çogunda gebelik süresince dozda % 25-50 oraninda bir artis gerekir.
Hipotiroidi olmasa bile guatri olan Hashimoto hastalari tiroid ilaci tedavisinden fayda görür ve guatrlari küçülür.
Tiroid Çok Çalışması - Zehirli Guatr
Zehirli Guatr yada Graves Hastalarında Görülen Şikayetler:
Hastalığa bağlı şikayetler kişiden kişiye değişir. Her hastada aynı şikayetler olmaz. Şikayetler hastalığın şiddetine, hastalığın süresine, kişinin hastalığa duyarlılığına ve yaşına bağlı olarak değişiklikler gösterir.
Yaşlılarda bazen şikayetler silik seyreder ve başlıca belirtiler yorgunluk ve kilo kaybı olabilir. Buna “maskeli hipertiroidizm” ismi verilir. Yaşlılarda hipertiroidi bazen Alzheimer hastalığını taklit edebilir. Yaşlılarda bazen hastalık anlamsız bakışlar, enerji tükenmesi ve bitkinlik ve demans ile kendini gösterebilir. Graves’li hastalarda bulunan şikayetler Tablo-3’de verilmiştir.
Hipertiroidili Hastalarda Sık Rastlanan Şikayetler
Guatr
Hareketli olma, huzursuzluk
Çarpıntı (hızlı ve düzensiz kalp atımı olması
Yorgunluk
Güçsüzlük (ağır eşyaları kaldıramaz, merdiven çıkarken zorlanır)
Ellerde titreme
Saç dökülmesi
Sinirlilik, kolay heyecanlanma ve kolay öfkelenme
Canlı bakış, gözlerde büyüme, göz kapağında çekilme
Uykusuzluk, dikkat bozukluğu
Derinin sıcak, nemli ve ince olması
İshal
İştah artışı
Susama
Ağız kuruluğu
Sık idrara çıkma
Kilo kaybı (zayıflama)
Adetlerde azalma veya kesilme
Cinsel istekte azalma, sperm sayısında azalma
Erkeklerde meme büyümesi (jinekomasti)
Kemik erimesi
Kaslarda güçsüzlük
Çabuk yorulma
Graves hastalığı olan genç hastalarda çarpıntı, sinirlilik, aşırı heyecanlanma veya duyarlılık, uyku bozuklukları, cinsel güçte azalma, kolay yorulma, hareketlilik, ishal, aşırı terleme, sıcaktan hoşlanmama, soğuğu tercih etme, ufak bir yürüyüşle hemen yorulma ve nefes darlığı, kilo kaybı, iştah artışı, susama, ağız kuruması, adetlerde azalma, uyku bozukluğu ve bazı psikolojik bozukluklar olabilir.
İştah artışına rağmen kilo kaybı bu hastalığın en önemli belirtilerinden birisidir. Bu hastalık metabolizmayı hızlandırdığından aşırı yemek yenmesine rağmen kilo kaybı olur. Çok nadiren kilo artışı da olabilir.
Çarpıntı veya kalp atım sayısında ve nabız sayısında artış her 100 hastadan 96’sında görülür. İstirahatte iken nabız hızı dakikada 89’tan fazladır.
Saç kılları incedir. Yaygın veya hafif saç dökülmesi görülebilir.
Hastalarda huzursuzluk ve aşırı sinirlilik vardır; ajite haldedirler ve yerinde duramazlar. Bazen birden öfkelenirler. Kalabalık yerlerden hoşlanmazlar. Ufak tefek şeyler için bağırıp, çağırırlar.
Kas güçsüzlüğü bazen çok şiddetli olur ve hasta sandalyeden kalkmakta veya merdiven çıkmada zorluk çeker.
Tırnaklar yumuşaktır ve kırılabilir. Tırnaklarda çekilme özellikle 4. ve 5. parmak tırnaklarında görülür.
Hastaların % 10’nunda bacaklarda, kolda ve diz ekleminde ağrı olabilir. Bu ağrılar bazen kendiğinden düzelebilir.
Cilt ince, ılık ve nemlidir. El ayalarında kırmızılık ve kaşıntı olabilir. Ürtiker denilen cilt allerjisi ve vitiligo (ciltte renksiz veya beyaz alanlar olması) da sıklıkla birlikte bulunur.
Oftalmopati denilen göz belirtileri Graves’li hastaların % 25-30’unda saptanır. Gözlerde öne doğru fırlama vardır. Bazı hastalarda çift görme şikayeti olur. Görmede bozukluk, ışıktan rahatsız olma ve gözde kaşıntı ve yanma meydana gelebilir. Bakışlar canlıdır ve üst göz kapağında gecikme ve tam kapanma olmayabilir. Bazen şaşılık oluşabilir.
Ellerde ince titreme vardır. Bunu daha iyi anlamak için eller uzatılır ve üzerine ufak kağıtlar konur. Kağıtlarda ellerdeki titremeyle paralel titremeler daha belirgin olarak ortaya çıkar. Bazen dilde ve göz kapaklarında da titreme olabilir.
Hipertiroidili hastalarda kemik erimesi (diğer adıyla osteoporoz), kan kalsiyum düzeyinde artma, ve kanda alkalen fosfataz tetkikinde artış görülebilir. Bu hastalarda ayrıca kanda osteokalsin ve SHBG adı verilen proteinlerin düzeyleri artar. Karaciğer testleri denilen SGOT, SGPT ve GGT tetkiklerinde artış olur ve tedaviyle bu artışlar düzelir, fakat bazı hastalarda ilaç tedavisiyle karaciğer tetkikleri gittikçe yükselebilir, o zaman radyoaktif iyot tedavisi yapılması gerekir.
Kadınlarda adet düzeni bozulur; adet sayısında azalma veya kesilme olabilir. Yumurtlamada bozukluk olduğundan gebe kalma şansı azalır. Gebelikle birlikte hipertiroidi olursa düşük doğum ağırlıklı bebek nedeni olduğu gibi ‘’Preeklampsi’’ denen tansiyon yükselmesi ve kusmalarla kendini gösteren bir hastalık da ortaya çıkabilir. Bu nedenle çocuk isteyen kadınların Graves hastalığı tedavisi bittikten sonra gebe kalmaları daha uygundur.
Erkeklerde memelerde büyüme, empotans ve sperm sayısında azalma olabilir.
Şeker hastalarında Graves hastalığı ortaya çıkarsa kan şekerinde yükselmeler oluşur ve bu nedenle kullanılan ilaç dozunu artırmak veya insülin kullanmak gerekebilir.
Metabolizma hızı arttığından kan yağlarında (kolesterol ve trigliserid düzeylerinde ve LDL kolesterol) azalma olur. |